AK, skrót od Automat Kałasznikowa, odnosi się do legendarnej rodziny karabinków szturmowych zaprojektowanych przez Michaiła Kałasznikowa. Pierwszy wariant, AK-47, powstał w ZSRR pod koniec lat 40. XX wieku i szybko stał się symbolem niezawodności dzięki prostej konstrukcji, tolerancji na zanieczyszczenia i łatwej obsłudze. Broń działa na zasadzie odprowadzania gazów prochowych z lufy, z ryglowaniem przez obrót zamka. Standardowo wykorzystuje nabój pośredni 7.62×39, zapewniający skuteczność na dystansach do 400 metrów. Zmodernizowana wersja, AKM (1959), wprowadziła tłumik podrzutu, celownik skośny i zmiany technologiczne (m.in. tłoczoną komorę zamkową), redukując masę i koszty produkcji. Globalna popularność "Kałasznikowa" wynika z masowej produkcji w krajach Układu Warszawskiego, Azji i Afryki, co uczyniło go najpowszechniejszą bronią palną świata.
Historia rozwoju i główne warianty
Ewolucja konstrukcji Kałasznikowa odzwierciedla odpowiedź na wymagania pola walki i technologii.
AK-47: Rewolucja w broni strzeleckiej
- Prototypy (1946-1948): Testy z ryglowaniem klinowym (AK-46) i obrotowym zamkiem (ostateczny AK-47).
- Produkcja seryjna (1949): Frezowana komora zamkowa, drewniane łoże i kolba, charakterystyczny wygięty magazynek na 30 naboi 7.62×39.
- Kluczowe cechy: Długość lufy 415 mm, skuteczny zasięg 300-400 m, masa ok. 4,3 kg.
AKM: Optymalizacja masowej produkcji
- Usprawnienia (1959): Tłoczona komora zamkowa (lżejsza i tańsza), pochylony tłumik podrzutu redukujący podrzut pionowy.
- Innowacje eksploatacyjne: Skośny celownik korygujący podniesienie do 1000 m, wzmocnione tworzywo sztuczne (bakelit) w chwycie i magazynkach.
- Eksportowy fenomen: Licencyjna produkcja m.in. jako Chiński Typ 56, Węgierski AMD-65 czy Jugosłowiański Zastava M70.
Konstrukcja, działanie i wpływ technologiczny
Projekt Kałasznikowa wyznaczył standardy dla współczesnej broni strzeleckiej, głównie poprzez niezawodność.
Mechanizm działania i kluczowe podzespoły
- System gazowy: Krótki skok tłoka gazowego, odprowadzenie gazów przez boczny otwór w lufie.
- Zespół ryglujący: Zamek obrotowy z dwoma ryglami współpracujący z czopami w komorze zamkowej.
- Bezpiecznik-przełącznik ognia: Dźwignia po prawej stronie komory (pozycje: bezpiecznik, ogień pojedynczy, seria).
Dziedzictwo technologiczne i kulturowe
- Wzór dla następców: Rosyjski AK-74 (nabój 5.45×39), Izraelski Galil, Fiński Valmet.
- Symbolika: Obecny w godnach państw (Mozambik), popkulturze i ruchach wyzwoleńczych.
- Współczesne adaptacje: Wersje cywilne (karabiny samopowtarzalne), modułowe systemy jak AK-12.
AK pozostaje ikoną inżynierii zbrojeniowej pomimo upływu dekad. Jego fenomen tkwi w kompromisie między prostotą wytwarzania, odpornością na ekstremalne warunki a skutecznością bojową. Podstawowe wersje – AK-47 i AKM – rozeszły się w dziesiątkach milionów egzemplarzy, kształtując doktryny wojskowe i konflikty XX wieku. Nawet dziś, mimo rosnącej popularności mniejszych kalibrów (np. 5.56×45 NATO), nabój 7.62×39 i pochodne Kałasznikowa utrzymują znaczenie w konfliktach asymetrycznych i myślistwie. Uniwersalność platformy Kałasznikowa, pozwalająca na montaż celowników, kolb teleskopowych czy szyn Picatinny w nowszych modelach, gwarantuje jej dalszą ewolucję.